Stop met schrijftaal. Echt. Stop ermee.

Ik doe vrijwilligerswerk. Met veel plezier. Ik ben betrokken bij de scholen van beide dochters. Ik ben actief voor onze kerk. En af en toe betaalt een vrijwilligersorganisatie niet voor mijn hulp als tekstschrijver. We schrijven nogal wat tekst binnen vrijwilligerswerk: plannen, flyers, beleid. Het valt me op bij die teksten: schrijftaal. In deze blog laat ik je de vijf valkuilen van schrijftaal zien. Hoe herken je ze? En hoe verbeter je je tekst? 

Hou daar nou eens mee op, die schrijftaal. Waarom doen mensen dat eigenlijk, als ze schrijven ineens een ander soort taal gebruiken? Jan Renkema, auteur van de Schrijfwijzer, zegt daarover: “Mensen gebruiken schrijftaal om intelligent over te komen.” Laat juist zien dat je intelligent genoeg bent dat je een tekst begrijpelijk kunt schrijven. Dat je intelligent genoeg bent om rekening te houden met je doelgroep.

Hoe hou je op met schrijftaal?

  • Zorg dat je weet welke fouten het meest gemaakt worden,
  • Herken deze fouten en verbeter ze, 
  • Weet wie je doelgroep is. Wees je bewust dat niet iedereen leest en schrijft op hetzelfde niveau als jij.  

De grootste struikelblokken van schrijftaal? Dat zijn deze:  

  • lange zinnen
  • werkwoordbergen,
  • lege woorden,
  • tangconstructies,
  • lijdende vorm.

Lange zinnen

Schrijftaal met lange zinnen - als een oneindig pad

Deze zin las ik in een tekst van een oudervertegenwoordiging:

“Jaarlijks organiseert de oudervertegenwoordiging een themabijeenkomst, waarin naast een verantwoording van de werkzaamheden aan de ouders, op dynamische en interactieve wijze een thema aan de orde wordt gesteld dat voor ons herkenbaar is.

Een zin met 33 woorden. Met een lijdende vorm. Tangconstructie? Check. Lege woorden? Check. Eerst maar eens die lange zin tackelen.

Maak er drie zinnen van:

Jaarlijks organiseert de oudervertegenwoordiging een themabijeenkomst. De oudervertegenwoordiging geeft een verantwoording van de werkzaamheden aan de ouders. Daarnaast wordt op dynamische en interactieve wijze een thema aan de orde gesteld dat voor ons herkenbaar is.”

Ik heb het nog niet over de lege woorden, de tangconstructie en de lijdende vorm. Geduld…

Let op: deze flyer is voor ouders van een brede middelbare school, van praktijkonderwijs tot en met VWO. Kortom, leerlingen en hun ouders zijn een mooie doorsnee van de bevolking. Er is in deze zin geen rekening gehouden met de brede doelgroep die de tekst leest. De zin heeft meer dan 25 woorden, dat is een zinslengte die ongeveer 5% van onze bevolking moeiteloos leest. Je slaat de plank mis als je deze zin en de doelgroep naast elkaar zet. Jammer.

Werkwoordbergen

Deze zin las ik in een projectplan van de Stichting Zeehondenopvang Eemsdelta:

“Het centrum zal zo worden ingericht dat bezoekers kennis kunnen nemen van de opgevangen zeehonden en hun probleem.”

Er staan vijf werkwoorden in deze zin of vervoegingen daarvan. Zal, worden, ingericht, kunnen, nemen. Wel verdeeld in twee werkwoordbergjes, maar ook in twee bergjes lezen zoveel werkwoorden niet prettig. De zin is daardoor onnodig lang.

“We richten het centrum zo in dat de bezoekers leren over de opgevangen zeehonden en hun probleem.”

Nog een, uit hetzelfde projectplan:

“Het bassin kan worden afgesloten  door middel van een hekwerk.”

Kan worden afgesloten = werkwoordberg

Beter:

“Het bassin is afsluitbaar met een hekwerk.”

Ben je ook meteen dat ‘door middel van’ kwijt, waardoor je zin korter is.

Lege woorden

Uit een notitie van onze kerkenraad:

Indien externe financiering noodzakelijk is voor realisatie van de plannen dan zal als doelstelling gelden dat deze financiering in maximaal 10 jaar wordt afgelost.”

Een woord als realisatie kan veel dingen betekenen: beseffen, uitvoeren, vervullen.  Een leeg woord. De lezer mag zelf achterhalen welke betekenis het woord heeft.  

We zien hier ook meteen schrijftaalwoorden. Indien. Noodzakelijk. Als ook de lijdende vorm er uit is, krijgen we deze zin:

Als externe financiering nodig is voor onze plannen, dan geldt de doelstelling dat we deze financiering in maximaal 10 jaar aflossen.”

Duidelijker. Korter. Minder breincapaciteit voor je lezer. 

Let op: De doelgroep van de notitie waar deze in staat, is hoger opgeleid. Je mag er vanuit gaan dat de lezers deze zin begrijpen. Wil je dat de lezers je notitie ook tot het eind lezen? Zorg dat je lezers zo min mogelijk breincapaciteit nodig hebben bij het lezen.

Schrijftaal met lege woorden - net als een lege dop

We pakken de lange zin uit de flyer van de oudervertegenwoordiging er weer bij.

Jaarlijks organiseert de oudervertegenwoordiging een themabijeenkomst, waarin naast een verantwoording van de werkzaamheden aan de ouders, op dynamische en interactieve wijze een thema aan de orde wordt gesteld dat voor ons herkenbaar is.””

Dynamisch? Verantwoording? Werkzaamheden?

Zeg wat je bedoelt:

“De oudervertegenwoordiging organiseert ieder jaar een themabijeenkomst voor ouders. We vertellen dan kort wat we het afgelopen jaar deden. Daarna is er een interactieve invulling van het thema. Het thema heeft altijd een link met jongeren en ouders. Denk aan: alcoholgebruik bij jongeren of pesten via social media. Tijdens deze themabijeenkomst delen we als ouders onze ervaringen, ideeën en vragen.”

Tangconstructie

Wat is een tangconstructie? Je plaatst woorden of woordgroepen uit elkaar. Er zijn drie mogelijkheden:

  1. Grote afstand tussen delen van een scheidbaar werkwoord, zoals overplaatsen, plaatsvinden, meedenken,
  2. Grote afstand tussen hulp- en werkwoord,
  3. Grote afstand tussen lidwoord en zelfstandig naamwoorden

Voorbeelden: 

1. In Maastricht vond de afscheidsdienst van zijn vader, die op 62-jarige leeftijd overleed aan de gevolgen van een slepende ziekte, plaats.

2. Zijn moeder heeft hem vanochtend voordat hij vertrok, net als altijd, een kus gegeven.

3. De veertien uit het buitenland afkomstige, ter dood veroordeelde gevangenen.

Wat is het probleem bij een tangconstructie? De lezer moet het eerste deel van de zin onthouden tot hij bij het tweede deel is. Dit kost breincapaciteit.

Schrijftaal met tangconstrucie - wel bij de barbecue, niet in je tekst

Voorbeeld uit een profielschets van onze kerkenraad:

Dit kan, afhankelijk van de keuze, zijn voor een bepaalde periode (een jaar of twee jaar), maar ook voor de duur van een specifieke klus.” 

Beter:

Dit is voor een bepaalde periode (één of twee jaar) of voor de duur van een korte klus.”

Zie je? Ik heb meteen ook het lege woord ‘specifiek’ vervangen en werkwoorden laten verdwijnen. 

Nog een voorbeeld:

Om te kunnen blijven bestaan, hebben we het zeehondenakkoord dat is opgesteld uit naam van het ministerie, onderschreven.”   

Tangconstructie eruit. Twee zinnen van gemaakt:

Om te kunnen blijven bestaan, onderschrijven we het zeehondenakkoord. Dit akkoord is opgesteld namens het Ministerie.

Lijdende vorm

Ook de lijdende vorm zie ik veel in zakelijke teksten. Hierover schreef ik al een blog, met aanwijzingen hoe je de lijdende vorm vermijdt. Even een korte herhaling:

Er wordt rekening gehouden met het soorteigen gedrag, bewegingsvrijheid en levenswijze van de zeehonden.

Actieve vorm:

We houden rekening met het soorteigen gedrag, bewegingsvrijheid en levenswijze van de zeehonden.

Onderwerp toevoegen (we) en het hulpwerkwoord ‘worden’ eruit. Dan heb je een actieve zin.

Tot slot: de beste tip om schrijftaal op te sporen

De ultieme tip om de schrijftaal uit je zakelijke tekst te herkennen? Lees je tekst hardop. En gebruik je als je praat ook lege woorden, werkwoordbergen en lange zinnen? Laat dan iemand anders je tekst lezen. 

Succes met je volgende zakelijke tekst! Blijft het lastig? Ik help je graag, want ik stop graag de schrijftaal. Zodat je teksten echt raak zijn. Neem contact op via 06-3830 5876 of info@metjepotenindeklei.nl